صحیفه ی سجادیه
محتویات
- ۱اسناد صحیفه
- ۲نیایش اول: در حمد و ثناى الهى است چون آن بزرگوار نخست به ستایش حضرت پروردگار دعا آغاز مى کرد.
- ۳نیایش دوم: بعد از حمد خدا دعاى درود و تحیت بر پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم است.
- ۴نیایش سوم: در ستایش و تمجید فرشتگان حاملان عرش الهى و هر ملک مقرب خداست.
- ۵نیایش چهارم: در درود و تحیت و طلب رحمت از خدا بر پیروان رسل و بر اهل تصدیق و ایمان بر آن پیغمبران.
- ۶نیایش پنجم: امام سجاد علیه السلام این دعا را براى خود و اهل بیت خویش به درگاه خدا مى کند.
- ۷نیایش ششم: در اول صبح و شام بدرگاه خدا مى خواند.
- ۸نیایش هفتم: هنگام رنج و آلام روزگار این دعا را براى حل مشکلات مى خواند (که معروف شده به دعاى یا من تحل...)
- ۹نیایش هشتم: در پناه بردن به خدا از هر چه مکروه و ناپسند است و هر چه اخلاق و کردار زشت است.
- ۱۰نیایش نهم: در اظهار اشتیاق به طلب مغفرت و آمرزش از خداى متعال عز سلطانه.
- ۱۱نیایش دهم: در التجا و پناه بردن به سوى خداى متعال عز سلطانه.
- ۱۲نیایش یازدهم: در طلب حسن عاقبت و خیر خاتمت .
- ۱۳نیایش دوازدهم: در اعتراف به گناهان و طلب توبه از خداى متعال.
- ۱۴نیایش سیزدهم: در طلب حاجتها از درگاه خداى متعال.
- ۱۵نیایش چهاردهم: چون از ظالمان عالم ستمى به وى مى رسید یا از آنان ناپسندى مى دید به این دعا با خدا راز و نیاز و شکایت مى کرد.
- ۱۶نیایش پانزدهم: هنگام مرض و یا در حال غم و اندوه یا مصیبت و رنج به این دعا با خداى خود راز و نیاز مى کرد.
- ۱۷نیایش شانزدهم: هنگامى که آن بزرگوار از خداى متعال درخواست گذشت از خطاها یا تضرع و زارى در طلب عفو و بخشش از عیب و نواقص خویش مى کرد.
- ۱۸نیایش هفدهم: چون متذکر شیطان و دیو مردود حق مى شد از عداوت و مکرش به خداى متعال پناه برده و به این دعا راز و نیاز با ذات بى نیاز مى کرد.
- ۱۹نیایش هجدهم: چون دفع رنج و بلائى از او مى شد یا به مطلوب و نعمتى از لطف خدا کامیاب مى شد به این دعا به شکر و سپاس حق و به راز و نیاز با خداى متعال مى پرداخت.
- ۲۰نیایش نوزدهم: زمان خشکسالى بدین دعا از حق متعال باران رحمت طلب مى کرد.
- ۲۱نیایش بیستم: دعاى مکارم الاخلاق
- ۲۲نیایش بیست و یکم: هنگامى که امرى از امور عالم سبب حزن و اندوه خاطر مبارکش مى گشت و از خطاها (ى امت یا خودش به اعتبار حسنات الابرار سیئات المقربین) غمگین مى شد به این دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کرد.
- ۲۳نیایش بیست و دوم: هنگامى که شدت و سختى و امور مشکل بر آن بزرگوار رو مى آورد به این دعا به درگاه خداى متعال راز و نیاز مى کرد.
- ۲۴نیایش بیست و سوم: در این دعا امام سجاد در راز و نیاز با خداى متعال از خدا عافیت و شکر عافیت مى طلبد.
- ۲۵نیایش بیست و چهارم: هنگام دعا به والدین خود به این دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کرد.
- ۲۶نیایش بیست و پنجم: از درگاه خداى متعال خیر و سعادت روحانى و جسمانى فرزندانش را مى طلبد تا براى او خلف صالح و باقیات الصالحات باشند و بر خود اهل خیر و سعادت شوند
- ۲۷نیایش بیست و ششم: درباره همسایگان و دوستانش هنگامى که متذکر حال آنها بود دعا مى کرد.
- ۲۸نیایش بیست و هفتم: به اهل ثغور یعنى سپاهیان سرحدات اسلام دعا مى کند و از خدا نصرت و قدرت و عدالت غالبیت و حفظ آنها را به دعا مى طلبد.
- ۲۹نیایش بیست و هشتم: در التجا و زارى به درگاه عز بارى سبحانه و تعالى
- ۳۰نیایش بیست و نهم: هنگامى که رزق و روزى بر آن حضرت تنگ مى گردید مى خواند و به این دعا با خداى تعالى راز و نیاز مى کرد.
- ۳۱نیایش سی ام: هنگامى که امام سجاد مبتلا به قرض دارى مى گردید براى اداء دین به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد.
- ۳۲نیایش سی و یکم: هنگام ذکر توبه و درخواست توبه به درگاه اله عالم به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد.
- ۳۳نیایش سی و دوم: بعد از نماز شب در مقام اعتراف به گناه خود (یعنى فقر و حاجت خود) با خداى خویش به این دعا راز و نیاز مى کرد.
- ۳۴نیایش سی و سوم: استخاره در کار و از خدا طلب خیر و حسن عاقبت مى کرد.
- ۳۵نیایش سی و چهارم: هر گاه گرفتار می شد یا کسی را گرفتار به فضیحت گناه می دید.
- ۳۶نیایش سی و پنجم: هنگامى که حال اهل دنیا را مشاهده مى کرد که از حرص راضى به رزق مقدر الهى نیستند به شکرانه مقام رضاى خود به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد.
- ۳۷نیایش سی و ششم: هنگامى که سحاب آسمان و تابش برق (و بارش باران) را مى دید و غرش رعد را مى شنید به این دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کرد
- ۳۸نیایش سی و هفتم: در اظهار عجز از اداى شکر و سپاس ایزد متعال در مقابل نعم بى شمار حضرت حق به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد
- ۳۹نیایش سی و هشتم: در هنگام عذرخواهى به درگاه خدا از تبعات اعمال و تقصیر از اداء حقوق بندگان و طلب رهائى از عذاب نیران به دین دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کردند
- ۴۰نیایش سی و نهم: هنگام درخواست عفو و رحمت الهى به این دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کرد
- ۴۱نیایش چهلم: هنگامى که خبر مرگ کسى به او مى رسید و یاد مرگ مى نمود به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد
- ۴۲نیایش چهل و یکم: در طلب پرده پوشی و محافظت خواستن از خدا
- ۴۳نیایش چهل و دوم: هنگام ختم قرآن به این دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کرد
- ۴۴نیایش چهل و سوم: در وقت رویت هلال حضرت با این دعا با خدا راز و نیاز مى فرمودند.
- ۴۵نیایش چهل و چهارم: هنگام دخول ماه مبارک رمضان به این دعا با خداى متعال راز و نیاز مى کرد.
- ۴۶نیایش چهل و پنجم: هنگام وداع ماه رمضان با خداى خویش به این دعا راز و نیاز مى کرد
- ۴۷نیایش چهل و ششم: هنگام فراغت از نماز عید فطر به این دعا با خداى تعالى راز و نیاز مى کرد.
- ۴۸نیایش چهل و هفتم: دعاى روز عرفه امام سجاد علیه السلام
- ۴۹نیایش چهل و هشتم: دعاى عید قربان
- ۵۰نیایش چهل و نهم: جهت دفع کید و مکر دشمنان به درگاه خدا راز و نیاز مى کرد.
- ۵۱نیایش پنجاهم: در مقام رهبت خداپرستى با خداى خود به این دعا راز و نیاز مى کرد.
- ۵۲نیایش پنجاه و یکم: امام سجاد علیه السلام با خداى خود به تضرع و تذلل، راز و نیاز مى کند.
- ۵۳نیایش پنجاه و دوم: در مقام الحاح و اصرار و التماس به درگاه خدا به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد
- ۵۴نیایش پنجاه و سوم: امام سجاد (ع) در حال تذلل و زارى به درگاه بارى تعالى به این دعا با خدا راز و نیاز مى کرد
- ۵۵نیایش پنجاه و چهارم: براى رفع هم و غم
- ۵۶منابع
ویژگی‌ها
این کتاب به «انجیل اهل بیت» و «زبور آل محمد» و «اخت القرآن» معروف است.این کتاب اگرچه در موضوع دعا و نیایش است، ولی شامل بسیاری از حقایق علوم و معارف اسلامی و عرفانی، و قوانین و احکام شرعی و مسائل حساس سیاسی و اجتماعی و تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا امام بدانها اشاره کرده‌است.
اسناد
صفحهٔ نخست از قدیمی‌ترین نسخهٔ صحیفهٔ سجادیه که متعلّق به آستان قدس رضوی است و در سال ۴۱۶ قمری کتابت شده‌است.
صحیفه سجادیه کامله، مجموعه‌ای از ۷۵ دعا و نیایش بوده‌است که سجاد املا کرده و محمد و برادرش زید بن علی آن را در دو نسخه نوشته‌اند. یحیی بن زید فرزند زید بن علی در ۱۲۴ق در دیدار با متوکل بن هارون بلخی، نسخه پدرش را در اختیار او گذاشت تا به پسرعموهایش محمد و ابراهیم، فرزندان عبدالله محض بدهد.متوکل بن هارون از اصحاب جعفر صادق است و می‌گوید: «از من ۱۱ دعا ساقط شده و من ۶۴ دعا را روایت می‌کنم». متوکل مجموعه‌ای را که در اختیار داشته به جعفر صادق عرضه کرده و با نوشته محمد باقر مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد.او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که در مجموعة حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است.
در روایت محمد بن احمد بن مسلم مطهری فقط ۵۴ دعا چنان‌که امروزه هم از صحیفه می‌بینیم موجود است؛ بنابراین از اصل صحیفه ۲۱ دعا افتاده‌است و در حال حاضر آنچه از صحیفه کامله سجادیه باقی‌مانده‌است، همین ۵۴ دعاست.
صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است. نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند.مجلسی اول تعداد طریق خود به صحیفه را بیش از ۶۵۰ هزار طریق می‌داند
با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد.
صحیفه سجادیه نخستین بار توسط ویلیام چیتیک به زبان انگلیسی ترجمه شده‌است.صحیح‌ترین نسخهٔ کهن صحیفهٔ سجادیه نسخه‌ای است که به خط ابراهیم بن علی کفعمی عاملی کتابت شده‌است و این نسخه را بنیاد محقق طباطبائی با همکاری کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ به صورت فاکسیمیله منتشر کرد.
مستدرک‌های صحیفه سجادیه
با توجه به این که از ۷۵ دعای صحیفه سجادیه، ۲۱ دعا از دست رفته‌است، تعدادی از علمای بزرگ شیعه تلاش کرده‌اند با جستجو در کتابهای روایی و آثار به‌جا مانده از اصحاب، به تعدادی دیگر از ادعیه منتسب به زین العابدین دست یابند. برخی از کتبی که این دعاهای اضافه‌تر را جمع‌آوری کرده‌اند، که «مستدرک صحیفه سجادیه» نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- صحیفه ثانیه سجادیه تدوین صاحب الوسائل، شیخ حر عاملی، صاحب وسائل الشیعه.
- صحیفه‌ای دیگر تدوین شیخ محمد بن علی حرفوسی.
- صحیفه ثالثه سجادیه تدوین میرزا عبدالله اصفهانی افندی صاحب ریاض العلماء و از بهترین شاگردان علامه مجلسی.
- صحیفه رابعه سجادیه تدوین محدث نوری، صاحب مستدرک الوسائل.
- صحیفه خامسه تدوین سید محسن امین (صاحب اعیان الشیعه) که شامل ۱۸۲ دعاست.
- صحیفه سادسه تدوین شیخ صالح بن میرزا فضل‌الله مازندرانی حائری.
- صحیفه سجادیه کامله که توسط سید محمدباقر ابطحی فراهم آمده و مجموع کتابهای پیشین است.
- آنچه ملانقی زیاآبادی قزوینی (از شاگردان برجسته شیخ بهایی) با عنوان «مما یلحق به» (ملحقات صحیفه) پس از پایان ادعیه آورده‌است و مشتمل بر ۱۴ دعاست.
- صحیفه دیگری به تدوین شیخ محمد باقر بن محمد حسن بیرجندی قائمی.
- صحیفه سابعه تدوین شیخ هادی بن عباس آل کاشف الغطاء، صاحب مستدرک نهج البلاغه.
- صحیفه ثامنه تدوین میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی حائری.
- مجموعه‌ای به نام «الصحیفه السجادیه الجامعه» که به تألیف سید محمد باقر موحد ابطحی اصفهانی توسط مؤسسه امام مهدی (عج) در قم منتشر شده‌است. این کتاب شامل ۲۷۰ دعا و مناجات است، و حاوی همهٔ ادعیه مذکور در صحیفه‌های فوق و ادعیه «صحیفه سجادیه» اصلی است که به شکل موضوعی تنظیم شده‌است.
شرح‌های صحیفه سجادیه
حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که تعدادشان از شصت تجاوز می‌کند و از آن جلمه:
- شرح محقق ثانی (به عربی است)
- شرح کفعمی
- شرح شیخ بهائی (بنام حدائق الصالحین)
- شرح فارسی ملا محمد هادی مترجم مازندرانی
- شرح میرداماد (بنام الفوائد)
- شرح محمد باقر مجلسی
- شرح علامه سید علی حسینی مدنی (معروف به سید علی خان) (بنام ریاض السالکین)
-
شرح صحیفه لاهیجی اثر قطب الدین شریف لاهیجی
توجه علمای اهل سنت به صحیفه
در سال ۱۳۵۳ هـ.ق. آیت الله مرعشی نجفی (از مراجع تقلید شیعه) نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای علّامه جوهری طنطاوی (دانشمند اهل سنت و مفتی اسکندریه و مؤلف تفسیر معروف «الجواهر فی تفسیر القرآن») به قاهره فرستاد. وی پس از دریافت و تشکر از چنان هدیه‌ای گرانبها و ستایش فراوان در پاسخ نوشت:
نامه گرامی، مدتی پیش به ضمیمه کتاب صحیفه از سخنان امام زاهد اسلام، علی زین العابدین بن امام حسین شهید (ع) ریحانه مصطفی (ص) رسید. کتاب را با دست تکریم گرفتم و آن را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت‌هایی است که در غیر آن یافت نمی‌شود. به راستی که این از بدبختی ماست که تا کنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از میراث‌های نبوّت و اهل بیت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن مطالعه و دقّت می‌کنم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم.راستی چه کتاب کریمی است! خدای شما را در برابر این پیشکش عالی، بهترین پاداش را ببخشد و به نشر علم و هدایت موفّق و مؤیّد بدارد. دیگر آنکه آیا کسی از علمای اسلام این کتاب را شرح کرده‌است؟ و آیا چیزی از آن شروح نزد شما یافت می‌شود یا نه؟
آیه الله مرعشی در پاسخ به نامهٔ علامه طنطاوی تعدادی از شروح صحیفهٔ سجادیه را نام برده و به همراه آن کتاب «ریاض السالکین» و برخی کتب دیگر را برای وی ارسال می‌دارد که این بار نیز علامه طنطاوی از این نامه خوشحال شده، می‌نویسد:
نامه شریف به ضمیمه کتاب «ریاض السّالکین» در شرح صحیفه امام زین العابدین علی بن الحسین السِّبط، و کتابهای دیگر، که در باب خود از کتب بی نظیر بود رسید، و من آن را به دانشمند فاضل سید محمّد حسن أعظمی هندی منشی کلّ جماعت اخوت اسلامی تسلیم کردم و او آن را به عنوان هدیه شما به من و هدیه من به جمعیت، در کتابخانه جمعیّت گذاشته، تا نفعش دائمتر و شاملتر و عمومی‌تر باشد؛ و من به حول و قوّه خدای تعالی آماده و مجهّزم که انشاء الله شرحی بر این صحیفه گرامی بنویسم.
البته در گذشته این کتاب توسط دانشمندان دیگر اهل سنت که به آن دست یافته‌اند هم مورد توجه و استفاده واقع شده‌است: ابن جوزی در خصائص الائمه، ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودةاز صحیفه سجادیه نام برده، بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل نموده‌اند. شیخ سبط بن جوزی پس از مطالعه و دقت نظر در صحیفه سجادیه می‌نویسد:
اگر زین العابدین و صحیفه او نبود، مسلمانان راه و روش مخاطبه با خدا و مکالمه و رازگویی با او را در مقام عرض حاجت به بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند، و او بود که شیوه گفتگو با آفریدگار بزرگ و شکوه بردن در سختی‌ها و گرفتاری‌ها به پیشگاه او را به ما آدمیان آموخت. «بنابراین، او نسبت به مردم تا روز رستاخیز، حق آموختن و آگاهاندن را دارد.»
